رحیم بن میرزامحمد بروجردیرحیم بروجردی، از فقها و پیشوایان مذهبی مشهد و مؤلف چند اثر علمی است. ۱ - ولادت و تحصیلاتدر ۱۲۲۴ در بروجرد زاده شد. پدرش میرزا محمّد نام داشت. پس از فراگرفتن مقدمات و دوره اولیه سطح، در زمره شاگردان شیخ اسدالله بروجردی معروف به «حجة الاسلام» (متوفی ۱۲۷۱) درآمد و فقه را در سطح بالا از او فراگرفت و اصول را از حاج سیدمحمد شفیع جاپلقی (متوفی ۱۲۸۰) آموخت. [۱]
محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۶۸۷ـ۶۸۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش.
[۲]
محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر والا´ثار، ج۱، ص۱۹۴، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۳]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، جزء ۲، قسم ۲، ص ۷۲۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
در هفده سالگی به نجف رفت و در زمره شاگردان شیخ محمدحسن صاحب جواهر (متوفی ۱۲۶۶) درآمد و چون بر المختصرالنافع شرحی نوشت که استادش آن را پسندید، از شیخ محمدحسن تصدیق اجتهاد گرفت. [۴]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۵، ص۲۴۷، تهران ۱۳۵۷ ش.
۲ - تدریس ایشانبروجردی در نجف و سپس در کربلا به تدریس پرداخت، تا آن‌که به درخواست بزرگان مشهد در ۱۲۵۸ به قصد تدریس و ارشاد به آن شهر رفت و مورد توجه قرار گرفت؛ و چون ساکن محله بالاخیابان مشهد بود به «بالاخیابانی» معروف شد. ۳ - تولیت آستان قدسدر ۱۲۶۶، پس از سرکوب شدن محمدحسن خان سالار و فرونشستن آشوب مشهد، میرزاتقی خان امیرکبیر، بروجردی را به نیابت تولیت آستان قدس منصوب کرد. وی حدود یک سال آن منصب را برعهده داشت و تا حدودی موفق به اصلاح امور شد تا در ۱۲۶۷، میرزاعبدالباقی گیلانی به جای او این سمت را برعهده گرفت. [۵]
محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۶۸۸، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش.
[۶]
محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر والا´ثار، ج۱، ص۱۹۴، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
[۷]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۲، ص۲۳۷، تهران ۱۳۵۷ ش.
[۸]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۲، ص۲۹۲، تهران ۱۳۵۷ ش.
[۹]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۵، ص۲۴۷، تهران ۱۳۵۷ ش.
۴ - وفات ایشانبروجردی در ۱۳۰۹ در ۸۵ سالگی درگذشت و در رواق دارالسیاده حرم رضوی به خاک سپرده شد. [۱۰]
مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۵، ص۲۴۷، تهران ۱۳۵۷ ش.
۵ - آثار بروجردیآثار او عبارت‌اند از: شرح مختصرالنافع؛ جوامع الکلام فی شرح قواعدالاحکام، که در ۱۲۷۴ آن را تألیف کرده و به گفته آقابزرگ طهرانی [۱۱]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۲۵۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
کتاب بزرگی است و نسخه آن به خط خودش در کتابخانه ملک تهران موجود است. در تعلیقات کرام البرره [۱۲]
کرام البررة، تعلیقات، قسم ۲، تعلیقه شماره ۱۳۲۰.
کتابی با همین نام در چند مجلّد به عبدالرحیم بروجردی (متوفی ۱۲۷۷) نسبت داده شده است که ظاهراً اشتباه است و همین کتاب محمدرحیم بروجردی است [۱۳]
آستان قدس رضوی کتابخانه مرکزی، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ص۱۷۵، تألیف محمد آصف فکرت، مشهد ۱۳۶۹ ش.
؛ الهدیة الرضویة، که برگزیده ای از کتابهای مزار و در آداب زیارت امام رضا علیه‌السلام است. این کتاب با عنوان التحفة الرضویه نیز شناسانده شده و آقابزرگ طهرانی [۱۴]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۵، ص۲۰۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
احتمال می‌دهد که مؤلّف بعد از اتمام کتاب نام آن را تغییر داده است.
۶ - کتابخانه بروجردیبروجردی کتابخانه بزرگی داشته که با نسخه های آثار و دست نوشته های او به کتابخانه حاج حسین آقا ملک انتقال یافته است. [۱۵]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۵، ص۲۵۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
دو پسر او، شیخ حسن و شیخ عبدالحسین، هم از روحانیان مشهد بوده اند. [۱۶]
محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، جزء ۱، قسم ۲، ص ۷۲۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
اعقاب او لقب «رحیمی» را برای خود برگزیده اند. در یادداشتهای قزوینی [۱۷]
محمد قزوینی، یادداشتهای قزوینی، ج۸، ص۲۶۴، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ ش.
شرح حال این بروجردی اشتباهاً برای عبدالرحیم بروجردی، عالم نامبردار تهران در قرن سیزدهم، ثبت شده است. [۱۸]
حسین محبوبی اردکانی، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی بر المآثر و الا´ثار، ج۱، ص۷۴۹، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۲، تهران ۱۳۶۸ ش.
۷ - فهرست منابع(۱) آستان قدس رضوی کتابخانه مرکزی، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، تألیف محمد آصف فکرت، مشهد ۱۳۶۹ ش. (۲) محمد محسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۳) محمد محسن آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعة، جزء ۱: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، جزء ۲، الکرام البررة، مشهد ۱۴۰۴. (۴) محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر والا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش. (۵) محمد حسن بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۳ ش. (۶) مهدی بامداد، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ هجری، تهران ۱۳۵۷ ش. (۷) محمد قزوینی، یادداشتهای قزوینی، چاپ ایرج افشار، تهران ۱۳۶۳ ش. (۸) حسین محبوبی اردکانی، تعلیقات حسین محبوبی اردکانی بر المآثر و الا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۲، تهران ۱۳۶۸ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رحیم بن میرزامحمد بروجردی»، شماره۱۰۷۰. |